По два дена размислување, победникот на изборите во Бугарија, ГЕРБ тргна да формира коалиција, што е нормално во парламентарна демократија. Ненормалното е што тоа сака да го направи со „ Промените продолжуваат“ (ПП) и „Демократска Бугарија“ (ДБ) – оние чија влада ја собори со гласање недоверба пред три месеци и кои постојано ги обвинува дека се неспособни да владеат, дека прават хаос и ја „уриваат државата“. Од друга страна, ГЕРБ се чини дека не сака да владее со ДПС и „Бугарски подем“ (БП), кои го делат неговиот став и горат од желба да му се придружат во коалиција.
Во оваа ситуација, разбирлива е забуната што точно сака Борисов и впечатокот дека сведочиме на невешт театар чија единствена цел е да дојде до нови избори. Проблемот со ова толкување е што новите избори најверојатно нема да решат ништо: би имале слични резултати, кои би ги оставиле истите дилеми и би изродиле уште помала доверба во нормалните партии. А, искрено речено има и идиотски политички формации.
Која е стратегијата на Борисов?
За момент да претпоставиме дека Борисов навистина сака да владее со ПП и ДБ. Што треба да се случи за ваквата идеја да излезе од светот на апсурдните фантазми и да се реализира во бугарскиот дел на планетата Земја? Покрај горенаведените парадокси, постои една главна пречка за создавање на таква коалиција – корумпираниот углед што го има ГЕРБ и, за жал, нејзиниот лидер. Оваа репутација, и покрај „моралната победа“ што ја најави Борисов, останува главно непроменета. Токму поради оваа репутација ГЕРБ е изолирана и од многуте партии во овој парламент, со исклучок на нејзините партнери од ДПС и инаку морално непристрасната БВ, која и самата има потреба од надворешен одбор за морални прашања.
Досегашната стратегија на Борисов во решавањето на неговиот проблем со угледот изгледа вака: Помина долго време од скандалите. Поминаа и четири избори на кои ГЕРБ задржа значителен, иако генерално опаѓачки електорат. Ниту едно од обвинувањата против Борисов се уште не е докажано во институциите, иако истрагата продолжува и се работи на нив. Има војна блиска до Бугарија која бара евроатланско единство. Ерго, време е да се заборави прашањето на корупцијата, да се стави во мирување, барем додека не помине воената опасност.
Овој аргумент сигурно ќе стои на поканите за преговори до ПП и ДБ. Всушност, понудата е тие да се согласат на „помалку правна“ држава, со привремена суспензија на политичката етика во име на военото единство. Плашилото „Преродба“ исто така работи со полна пареа за да ги убеди колебливите дека, ако не дојде до единство, Бугарија ќе се трансформира во Путинистан, каде што ги замолкнуваат слободните медиуми и ги прогласуваат за „странски агенти“.
Нема шанси една земја да биде „помалку легална“
Стратегијата на Борисов има секундарен проблем – таа е понижувачка и за понудувачот и за тој што би ја прифатил понудата. Меѓутоа, постои и примарен проблем. Тоа е дека нема „помалку легална“ држава, како што нема делумна бременост. Владеењето на правото, колку и да звучи помпезно, не може привремено да биде суспендирано. Освен во Путинистан, се разбира, но целта не е да се стигне до таму, туку да се биде евроатлантски.
Борисов и ГЕРБ се во право дека во парламентарна демократија треба да се разговара со партиските партнери и противници. За пофалба е неговата иницијатива за преговори без предуслови за допрецизирање на позициите на партиите. Пристојноста – непроменлив дел од парламентаризмот – бара таквите покани да се почитуваат. Но, ако ГЕРБ навистина сака да владее заедно со ПП, ДБ и БСП, треба да покаже добра волја во признавањето на сопствениот проблем со репутацијата. Борисов не сака да поднесе оставка – тоа е јасно – иако Курц во Австрија и Џонсон во Велика Британија поднесоа оставки поради скандали кои од бугарска гледна точка изгледаат сосема невини. Меѓутоа, кога политичарот ќе одлучи да остане во такви околности, наместо да се обидува да го суспендира моралот и владеењето на правото заради Украина, тој треба под итно да преземе чекори за да го расчисти своето име.
Кои треба да бидат следните потези на Борисов?
На пример, институциите на ЕУ како што се Комисијата, Парламентот, Европското обвинителство можат да бидат поканети и да испратат група независни и квалификувани експерти со задача да изготват извештај за клучните скандали во последните години – Божков и коцкањето, кафеаните , куќата во Барселона, итн. Овој извештај треба да процени дали има прекршување на суштинските етички стандарди и дали сите сериозни сомневања за погрешно постапување се истражени со должна сериозност. Извештајот може да се разгледа во парламентот и да се испрати до соодветните бугарски институции за да донесат одлуки за него. Ваквата мерка е неопходна за да се отфрлат сомнежите дека бугарските институции делуваат како „чадор“ над Борисов.
ГЕРБ, а зошто не и ДПС, може да се приклучат и дополнително да ја развијат декларацијата подготвена во претходниот парламент и да апелираат за смена на главниот обвинител Иван Гешев. Актуелниот главен обвинител се прослави како личност на ГЕРБ-ДПС, која не постапува непристрасно во случаите на корупција на највисоките нивоа на власта. Сè додека е така, проблемот со репутацијата на ГЕРБ ќе продолжи да тежи врз нив.
ГЕРБ може да побара и од идниот министер за правда да поднесе ново барање за смена на Иван Гешев, исто така врз основа на споменатата собраниска декларација. ГЕРБ може да предложи избор на независни и докажани експерти од пратеничката квота за Високиот судски совет и Инспекторатот (и за другите институции) да стане дел од можниот договор за владина поддршка. Пополнувањето на овие тела на цивилизиран начин ќе биде вистински тест за добра волја од сите страни. Структурата и изборот на првиот човек на новата антикорупциска агенција да стане дел од договорот за владина поддршка.
Борисов исто така може, и треба, да ја ревидира својата политика за изградба на автопати со однапред делење пари на одредени компании без конкуренција. Тоа е и привремена суспензија на владеењето на правото, која под негово владеење стана трајна.
Дилемата која може да го спаси Борисов, но да се покаже погубна за Бугарија
Ова се примери на чекори кои ниту бараат спектакуларни уставни измени ,ниту можат да се толкуваат како создавање „клубови“ против една или друга партија. Напротив, тие се враќање во политичката нормалност.
Наместо да се надева на заборав и привремено суспендирање на политичкиот морал и владеењето на правото, ГЕРБ треба да преземе слични чекори. Тогаш навистина ПП и ДБ ќе бидат принудени сериозно да размислат дали да не дадат поддршка на владата на ГЕРБ за ограничен временски период и по спроведувањето на договорената програма и горенаведените мерки . Сто дена толеранција би биле прифатливи и би вклучиле воздржување од гласање недоверба и одржување кворум за усвојување на програмата.
Овој обид за формирање влада не е нужно успешен. Но, ГЕРБ ќе излезе од тоа со крената глава, покажувајќи дека не се плаши од владеењето на правото и навистина сака да го исчистат својот углед. Засега впечатокот попрво е дека тие претпочитаат привремено суспендирање на владеењето на правото или обезбедување минијатурни делови од него. Ако вака продолжи, и по новите избори ГЕРБ ќе ја одржи дилемата: или некаква влада, или владеење на правото. Оваа дилема можеби е спасоносна за Борисов, но е погубна за Бугарија.